Voetnoten:
(1) In Frankrijk: de zgn. contra-revolutionaire en traditionalische middens.
(2) Verwezen wordt naar Le Contrat Social van J.-J. Rousseau
(3) De wetgeleerden van het Franse hof.
(4) Johan Althusius (1557-1638), jurist, hoogleraar en stadssyndicus van het Oost-Friese Emden. Als politiek theoreticus geldt Althusius als vader van het federalisme en van de volkssoevereiniteit en verdediger van de Rijksgedachte.
(5) De term "consumptiemaatschappij" duidt maar een deel van dit fenomeen aan, de "afgunstmaatschappij" haar psycho-sociaal gevolg.
(6) Trissotin is een personage uit Les Femmes savantes, een komedie van Molière [1672]. Hij staat voor een esthetiserende poëet, pedant en altijd op zoek naar applaus. In zijn meestal inhoudsloze verzen zoekt hij naar buitenissige effecten. De inspiratiebron voor Trissotin was een zekere pastoor Cotin, waarvan sommige sonetten letterlijk worden geciteerd in het toneelstuk. Molière heeft er een schoolvoorbeeld van belachelijke zelfingenomenheid van gemaakt en daardoor de term trissotinisme ingevoerd in de Franse taal.
(7) Tartuffe, titel en hoofpersoon van een komedie van Molière [1664]. Hij symboliseert de combinatie van een vulgaire, schurkachtige inborst met een niet te peilen hypocrisie. Bij de première aan het hof in Versailles voelde de aartsbisschap van Parijs zich geraakt en slaagde erin de openbare vertoning van Tartuffe drie jaar tegen te houden.
(8) Torquemada is Fray Tom s de Torquemada (1420-1498), dominicaan, biechtvader van de Spaanse koning Ferdinand II en diens vrouw Isabella, als grootinquisiteur berucht geworden doorheen heel Europa. Hij stelde de Instrucciones o Ordenanzas de los Inquisidores op, het handboek van de absolute en systematische onverdraagzaamheid. Veertien jaar lang leidde hij zelf de operaties, met als een van de hoogtepunten de gelijktijdige verbranding van twaalfhonderd ketters in Toledo op 10 maart 1487. Spaanse historici hebben becijferd dat hij 8.800 personen op de brandstapel bracht en 96.504 tot andere gruwelijke straffen veroordeelde. Torquemada was ook een fanatiek antisemiet die Ferdinand en Isabella aanstookte tot de verdrijving in 1492 van alle joden uit Spanje.